Khái niệm tốc độ màn trập

Tốc độ màn trập là gì?

Bên trong máy ảnh của bạn, ngay phía trước của bộ cảm biến, là một vạt nhỏ được gọi là màn trập. Tốc độ màn trập muốn nói đến tốc độ ghi nhận hình ảnh. Khi chụp một bức hình, màn trập sẽ mở và cho phép ánh sáng chiếu qua thấu kính đi đến cảm biến, thời gian màn trập mở gọi là tốc độ màn trập. Nếu màn trập mở ra trong thời gian ngắn được gọi là tốc độ màn trập nhanh, và ngược lại.

Tốc độ màn trập được tính bằng giây, hoặc phần của một giây. Ví dụ, tốc độ màn trập 1/200 có nghĩa là 0,02 giây. Đây cũng được gọi là "thời gian phơi sáng", vì đó là khoảng thời gian mà cảm biến tiếp xúc với ánh sáng.

Tốc độ màn trập là yếu tố quan trọng trong nhiếp ảnh (Ảnh: Mikel)

Làm sao để chọn tốc độ màn trập tốt nhất?

Nếu bạn chụp ở chế độ tự động, máy ảnh sẽ đoán tốc độ màn trập tốt nhất cho cảnh bạn muốn chụp. Tuy vậy điều này lại không phải lúc nào cũng đúng khiến cho bức hình dễ kém sáng hoặc bị mờ.
Vì vậy tốt hơn hết là bạn hãy chuyển sang chế độ chỉnh bằng tay và tự kiểm sát tốc độ màn trập. Với chế độ chụp S (hoặc Tv - tùy hãng sản xuất) bạn có thể tác động đến tốc độ màn trập của máy. Để điều chỉnh bạn chỉ cần xoay bánh răng phụ trên thân máy hoặc các nút bấm tương ứng để thay đổi tốc độ màn trập. Bạn có thể tham khảo một số hướng dẫn dưới đây:

• Tốc độ 1/4000s: đóng băng mọi chuyển động
• Tốc độ 1/2000s: bắt “dính” hình một chú chim đang bay
• Tốc độ 1/1000s: đóng băng chuyển động của xe hơi, xe máy.
• Tốc độ 1/500s: đóng băng chuyển động của các vận động viên, xe địa hình hoặc người đang chạy bộ.
• Tốc độ 1/125s: dùng để chụp panning xe máy, xe hơi (bắt dính đối tượng đang chuyển động với phông nền nhòe tạo cảm giác chuyển động)
• Tốc độ 1/60s: chụp panning xe địa hình đang di chuyển gần ống kính
• Tốc độ 1/30s: chụp panning vận động viên đua xe đạp ở khoảng cách xa ống kính
• Tốc độ 1/15s: chụp panning người chạy bộ, trẻ em đang nô đùa hoặc các con thú
• Tốc độ 1/8s: làm mờ dòng nước đang chảy xiết gần ống kính
• Tốc độ 1/4s: làm mờ chuyển động của người đi bộ
• Tốc độ 1/2s: Làm mờ dòng nước đang chảy chậm.
• Tộc độ 1 giây hoặc chậm hơn: chụp phơi sáng, hiệu ứng “Sông Ngân Hà”

Một số vấn đề cần chú ý

Rung máy

Rung máy là tình trạng dễ xảy ra khi bạn dùng tay để giữ máy ảnh khiến cho máy không ổn định và hệ quả là ảnh bị mờ hoặc thiếu độ sắc nét.

Máy rung xảy ra khi giữ máy ảnh bằng tay (Ảnh: Dean Ayres)
Để hạn chế điều này, bạn có thể đặt tốc độ màn trập nhanh hơn. Cần chú ý là khi dùng ống kính có tiêu cự dài, càng dài thì bạn càng phải tăng tốc độ màn trập để tránh rung máy.
Theo quy tắc ngón tay cái bạn nên chọn tốc độ màn trập tối thiểu là 1/ độ dài tiêu cự. Ví dụ với một ống kính 200mm, sử dụng tốc độ màn trập ít nhất là 1/200.

Chuyển động mờ

Chuyển động mờ sẽ xuất hiện khi bạn chụp ảnh một đối tượng đang chuyển động. Nếu bạn sử dụng tốc độ màn trập chậm, đối tượng chụp sẽ di chuyển qua khung hình trong khi màn trập đang mở, tạo ra một vệt mờ trong bức hình chụp được.

Bạn có thể hạn chế điều này bằng cách dùng tốc độ màn trập nhanh hơn. Như vậy có nghĩa đối tượng sẽ gần như không di chuyển trong khi màn trập đang mở, giảm hiệu ứng mờ chuyển động. Nếu màn trập đủ nhanh, gần như không có hiệu ứng mờ và đối tượng bị “đóng băng”.
Có một điều bạn cần lưu ý, trên thực tế không phải lúc nào chuyển động mờ cũng là điều cần phải được loại bỏ bởi đây cũng có thể là một hiệu ứng đẹp để truyền tải nội dung về sự di chuyển và tốc độ của chủ thể trong bức ảnh. Bạn cũng có thể điều chỉnh xoay máy để giữ chủ thể sắc nét và làm mờ nền.

Phơi sáng

Bạn cũng cần phải lưu ý cảnh chụp cần được phơi sáng đúng. Tốc độ màn trập chậm hơn sẽ cho ánh sáng nhiều hơn, trong khi tốc độ màn trập nhanh hơn cho ánh sáng ít hơn.
Vì vậy tốc độ màn trập phù hợp sẽ giúp hình ảnh tránh tình trạng quá sáng (thừa sáng) hoặc tối (thiếu sáng), đồng thời các chi tiết, chủ thể chính trong bức ảnh phải được thể hiện rõ ràng.

Tuy nhiên phơi sáng không chỉ dựa trên tốc độ màn trập, nó cũng phụ thuộc vào khẩu độ của ống kính và tốc độ ISO.

Hiệu ứng sáng tạo

Bằng cách sử dụng tốc độ màn trập rất ngắn hoặc rất dài, bạn có thể mang vào bức ảnh của mình nhiều hiệu ứng sáng tạo rất thú vị.
Chụp ảnh với phơi sáng dài là khi màn trập mở lâu hơn so với bình thường từ vài giây đến vài phút. Điều này giúp tạo ra bức ảnh với hiệu ứng đẹp, ví dụ bức hình dưới đây, sự chuyển động của nước giống như có sương mù, hay những bức hình về  con đường phơi sáng dài đầy ánh sáng từ những chiếc xe.

Tốc độ chụp rất chậm có thể tạo ra các hiệu ứng trừu tượng thú vị như làm cho nước xuất hiện sương mù và “mịn màng” hơn. (Hình ảnh: Jim)
Ngược lại với việc dùng tốc độ màn trập nhanh, bạn có thể “đóng băng” chuyển động. Có thể sử dụng để chụp cảnh động vật, hoạt động thể thao...

Ba bức hình trên đã cho thấy sự thay đổi bởi những tốc độ màn trập khác nhau:
Ảnh 1 được chụp với tốc độ 1/1250 giây, thời gian màn trập mở rất ngắn, chuyển động của nước dường như đứng im lại. Ảnh 2 ở tốc độ 1/20 giây, chậm hơn, dòng nước đang chảy khi màn trập mở nên hình ảnh sống động hơn. Ảnh 3 ở tốc độ 1/4 giây, tạo ra hình ảnh dòng thác chảy mềm mại hơn.

Các kiểu chụp thường đòi hỏi phải có thời gian thử nghiệm, cũng không thể tránh những sai sót nhưng sẽ thật tuyệt vời khi nhìn thấy được hiệu quả mà chúng mang lại. Sự sáng tạo không bao giờ có điểm dừng, hãy thoải mái thử nghiệm, kể cả những thiết lập mà bạn thường tránh bởi bạn không bao giờ biết khi nào mình tìm thấy cách nhìn mới cho một chủ đề truyền thống.