Cách lấy nét tối ưu trong chụp phong cảnh

HYPERFOCAL DISTANCE LÀ GÌ

Lấy nét theo Hyperfocal Distance (HFD), điểm ngoại tiêu, là một kỹ thuật lấy nét ở một điểm tối ưu, tính bằng một khoảng cách, đo từ mặt cảm biến máy (sensor) đến điểm tối ưu đó, mà cho ta độ nét rõ nhất từ tiền cảnh gần đến vô cực. 

KHI NÀO TA KHÔNG NÊN DÙNG KỸ THUẬT NÀY

Khi phong cảnh có tiền cảnh, mà ta muốn làm rõ nét cả tiền cảnh lẫn hậu cảnh thì ta mới áp dụng phương pháp này. 

Khi không cần rõ nét ở tiền cảnh (như tiền cảnh là bóng đen silhouette) hoặc không có tiền cảnh (như đứng trên sân thượng chụp cảnh thành phố ở xa mà phía trước là một khoảng không) thì ta không cần áp dụng kỹ thuật này.

NHƯ THẾ NÀO LÀ RÕ NÉT VÀ CÁC YẾU TỐ CHI PHỐI

Độ rõ nét chỉ là một sự tương đối, tuỳ vào 3 yếu tố sau, mà cảm nhận về độ rõ nét của mỗi người có thể khác nhau, vì thế ta cần hiểu rõ những yếu tố này mới dùng kỹ thuật này một cách hữu hiệu. Với các yếu tố khác giữ nguyên, ta có:

1. Kích cỡ ảnh: Ảnh càng nhỏ sẽ thấy nét càng rõ, ảnh càng to sẽ thấy nét càng mờ. Ví dụ bạn xem hình toàn ảnh trên màn hình mọi thứ nhìn rất rõ, nhưng khi bấm phóng ra 100% thì chi tiết không rõ như khi xem kích cở nhỏ. Điều này cho thấy khi xem ảnh ở kích cở 100% thì file ảnh 16 mp sẽ thấy rõ nét hơn file ảnh 36 mp.
2. Khoảng cách xem ảnh: Ảnh càng xa sẽ thấy nét càng rõ, ảnh càng gần sẽ thấy nét càng mờ. Ví dụ bạn nhìn thấy các bản quảng cáo to trên xa lộ rất rõ từ xa, nhưng khi đến gần sát bên thì thấy chi tiết nó được in ra rất mờ với độ phân giải rất thấp. Cho nên khi bạn xem ảnh ở khoảng cách 1m với màn hình hay bản in thì sẽ thấy nét rõ hơn là bạn đến thật gần ở khoảng cách 25 cm.
3. Sức khỏe mắt người xem: Mắt bình thường sẽ thấy rõ, mắt cận sẽ thấy mờ.

ĐỘ RÕ NÉT VÀ TRƯỜNG ẢNH (DOF)

Không giống như mắt con người lúc nào cũng cảm thấy mọi thứ rõ từ gần đến vô cực, ống kính có trường ảnh (DOF), là một khoảng không gian rõ nét trong ảnh, bên ngoài trường ảnh đó là phần không gian mờ. Trường ảnh sâu/dài hay cạn/ngắn tuỳ thuộc vào 2 yếu tố sau:

1. Tiêu cự: Tiêu cự càng ngắn (vd ống rộng 14mm) trường ảnh càng sâu/dài và ngược lại tiêu cự càng dài (ống tele 200mm) thì trường ảnh càng cạn/ngắn. Đây là lý do mà trong phong cảnh ta thường dùng ống rộng từ 14mm đến 24mm, vì nó cho ta trường ảnh sâu, giúp cho ảnh có độ rõ nét từ gần đến xa. Từ 35mm trở đi thì trường ảnh không đủ sâu, hoặc không đủ chất lượng vì phải dùng đến f22, ở khẩu nhỏ nhất này, ảnh sẽ bị mờ nét nhiều do bị nhiễu xạ (diffraction).
2. Khẩu độ: Khẩu độ càng nhỏ (số f lớn, vd f11, f16...) thì trường ảnh càng sâu/dài và ngược lại khẩu độ càng lớn (số f nhỏ, vd f2.0, f1.8....) thì trường ảnh càng cạn/ngắn. Vì thế trong phong cảnh ta thường dùng khẩu độ nhỏ thường là f8-f16 để có trường ảnh sâu/dài.

ĐỘ RÕ NÉT VÀ KHẨU ĐỘ TỐI ƯU

Nếu bạn đã từng đọc qua những bài đánh giá (review) của ống kính, thì bạn thấy rằng gần như tất cả các ống kính cho máy ảnh loại 35mm DSLR (Canon, Nikon, Sony....) đều có khẩu độ sắc nét nhất ở f5.6 và f8. Tùy vào tiêu cự dùng, khẩu độ f5.6 và f8 có hoặc không có thể cung ứng được trường ảnh mà ta cần trong phong cảnh, vì thế ta cần chọn một khẩu độ tối ưu vừa ở mức sắc nét nhất của ống kính mà vừa có đủ trường ảnh mà ta cần cho phong cảnh. Bạn có thể dùng khẩu độ tối ưu như sau, và kiểm tra trường ảnh thực tế khi chụp, bằng cách phóng ảnh lớn ra 100% và xem tiền cảnh và hậu cảnh có đủ độ nét không, rồi tăng giảm từ đó.
Cho máy full frame 

Cự ly ống kính Khẩu độ tối ưu
14-17mm f/5.6
18-20mm f/8
21-24mm f/11
25-35mm f/16

Cho máy crop 1.5x, 1.6x

Cự ly ống kính Khẩu độ tối ưu
10-13mm f/5.6
14-16mm f/8.0
17-20mm f/11
21-24mm f/16

CÁCH TÍNH HYPERFOCAL DISTANCE (ĐIỂM NGOẠI TIÊU)

Bước 1
Bấm vào link phần mềm tính HFD online này:
http://www.cambridgeincolour.com/tutorials/dof-calculator.htm

Bên dưới Depth of Field Calculator, bấm vào show advanced, bạn sẽ thấy giao diện phần mềm như sau:

LƯU Ý:
Nếu các bạn dùng phần mềm khác, thì phần mềm đó phải cho phép bạn nhập kích cỡ ảnh và khoảng cách xem, nếu không sẽ không chính xác vì đa số các thông số HFD trên mạng (phần mềm hoặc bản in) mặc định cho kích cỡ in của máy film 35 mm. Ảnh của bạn sẽ không sắc nét như mong muốn.

Bước 2
Bạn nhập thông tin vào như sau:

Max Print Dimension (Kích cỡ in tối đa)
Thông số này thể hiện kích cỡ của ảnh. Tuỳ theo độ phân giải của máy bạn, mà file ảnh có thể in ra, hay thể hiên trên màn hình với kích cỡ tối đa khác nhau. Bạn có thể dùng bản tính sẵn cho máy bạn như sau:

Máy nhỏ hơn hoặc bằng Kích cỡ in tối đa
8 Mp 10 inches
10 Mp 12 inches
12 Mp 14 inches
16 Mp 16 inches
24 Mp 18 inches
36 Mp 25 inches

Ví dụ: máy Nikon D800E là 36mp thì điền vào 25 inches

Viewing Distance (Khoảng cách xem ảnh)
Từ mắt bạn đến màn hình, hoặc đến bản in à bao nhiêu? thường là mình xem kỹ khi kiểm tra ảnh là 25 cm.

Ví dụ: Điền vào 25 cm.
Eyesight (Thị lực)
Để mặc định không thay đổi

Camera Type (Loại máy ảnh)
Chọn đúng loại máy ảnh theo đúng hệ số cảm biến của máy bạn. Ví dụ:

35mm Full Frame (Canon 1DX, 5D, 5DII, 5DIII, 6D, Nikon D600, 700, 800, 800E, Sony A850, A900...)
Digital SLR with CF of 1.6x (Các máy crop Canon)
Digital SLR with CF of 1.5x (Các máy crop Nikon)
Digital SLR with CF of 1.3x (Canon 1D, 1DII, 1DII N, 1DIII...)

Ví dụ: Nikon D800E, chọn 35mm Full Frame

Selected Aperture (Khẩu độ chụp)
Điền vào khẩu độ tối ưu theo tiêu cự bạn dùng tính sẵn ở phần trên, hay khẩu độ bạn muốn dùng.

Ví dụ: Lens dùng là Zeiss 21mm, máy D800E là Full Frame, theo bản trên Khẩu độ tối ưu là f11. Chọn F11. 

Lens Focal Length (Tiêu cự ống kính)
Nếu bạn sài ống zoom, thì bạn xem trên ống có ghi các tiêu cự, và tìm HFD cho từng tiêu cự mà bạn cần dùng, bằng cách nhập từng tiêu cự cho mổi lần tính.

Ví dụ: Lens dùng là Zeiss 21mm, điền vào 21

Focus Distance (Khoản cách đến điểm lấy nét)
Tạm thời bạn giữ nguyên như mặc định, sau khi bạn tính ra được Hyperfocal distance (Điểm ngoại tiêu) rồi mình mới nhập thông số đó vào đây để kiểm tra xem trường ảnh của nó sẽ rõ gần nhất là bao nhiêu và xa nhất có đến vô cực hay không. Nói một cách chính xác là độ rõ nét có thể chấp nhận được gần nhất (Nearest Acceptable Sharpness) đến độ rõ nét có thể chấp nhận được xa nhất (Furthest Acceptable Sharpness) là bao nhiêu.

Bước 3
Bấm nút CALCULATE để tính
Xong rồi bạn xem ở bên dưới có Hyperfocal distance là bao nhiêu, làm tròn thông số này lên đơn vị Dm (decimet = tấc) chẵn.

Ví dụ: kết quả của Hyperfocal distance: 3.13 m, làm tròn 3.2 m

Bước 4
Kiểm Tra Hyperfocal distance
Lấy thông số làm tròn đó, nhập vào Focus Distance vừa thảo luận ở trên, bấm nút CALCULATE lại để kiểm tra nó có rõ đến vô cực hay không, nếu không thì mình tăng thông số lên 1 Dm (decimet = tấc).

Ví dụ: nhập vào Focus Distance: 3.2 m, bấm nút CALCULATE, xem thông số sau, thấy trường ảnh rõ từ gần 1.59 m đến vô cực, vậy là xong, ghi lại thông số đó.

Nearest Acceptable Sharpness (độ rõ nét có thể chấp nhận được gần nhất): 1.59 m
Furthest Acceptable Sharpness (Độ rõ nét có thể chấp nhận được xa nhất): ∞ (infinity)
Total Depth of Field (Tổng trường ảnh): ∞ (infinity)

LẬP BẢN THÔNG SỐ HYPERFOCAL DISTANCE CHO LENS BẠN

Bạn lập lại các bước từ 1 đến 4 cho tất cả sự kết hợp của Tiêu cự và Khẩu độ mà bạn muốn dùng, lập thành một bản thông số như sau, rồi lưu vào điện thoại smartphone hay in ra để tiện xem lúc chụp.

Ví dụ: Máy D800E full frame, muốn dùng tiêu cự 16mm và 21 mm.

Tiêu cự Khẩu độ Điểm lấy nét tối ưu Rõ từ Rõ đến

16 mm f5.6 3.6 m 1.80 m ∞
16 mm f8 2.6 m 1.28 m ∞
16 mm f11 1.9 m 0.93 m ∞

21 mm f11 3.2 m 1.59 m ∞ 
21 mm f16 2.2 m 1.09 m ∞

CÁCH ỨNG DỤNG HYPERFOCAL DISTANCE KHI CHỤP

Khi chụp bạn xem tiêu cự mình dùng và khẩu độ là bao nhiêu rồi tìm trong bản thông số của mình rồi lấy nét ở khoảng cách đó. 

Ví dụ: HFD là 3.2m thì bạn nhắm xem có vật gì ở khoảng cách đó hay không (cục đá hay chi tiết có độ tương phản cao) rồi lấy nét ở vật đó, hay bạn đem theo thước dây rồi đo cho chính xác. Cách lấy nét tốt nhất là dùng Live view và phóng to ảnh lên 100% hay 200%. Cách tốt thứ 2 không bằng live view là dùng chức năng lấy nét tự động của máy (AF) hoặc lấy nét tay, xoay từ xa vào gần và xem đèn nét trong máy (view finder) vừa hiện lên là ngưng. Không nên lấy nét bằng cách xem số mét ghi trên ống kính, vì độ xai lệch rất cao. Nếu bạn không chắc khoảng cách mình ước tính là đúng, nên lấy nét xa hơn một chút. 

KẾT HỢP HYPERFOCAL DISTANCE VỚI TIỀN CẢNH CHÍNH

Nếu tiền cảnh là trọng điểm của bố cục thì kết hợp lấy nét theo HFD cộng thêm dời máy cho tiền cảnh đúng vào khoảng cách đó. Như vậy ta vừa có điểm lấy nét tối ưu, trùng với điểm lấy nét của tiền cảnh, như thế tiền cảnh sẽ rất sắc nét, làm móc dẫn mắt người xem vào sâu trong ảnh rất hiệu quả.

KIỂM TRA THỰC TẾ KHI CHỤP

Kỹ thuật này căn cứ theo một thuật toán thấu kính áp dụng cho nhiếp ảnh, nó là lý thuyết nên bạn cần kiểm tra thực tế khi chụp. Bạn nên bấm nút Depth of The Field Preview (xem manual máy bạn), bạn sẽ thấy được trong view finder trường ảnh gần xa thực tế như sau khi chụp. Hoặc tốt hơn nữa là bạn chụp thử, rồi xem lại và zoom vào 100% để kiểm tra nét từ tiền cảnh đến hậu cảnh.

ÍCH LỢI PHỤ CỦA LẤY NÉT THEO HYPERFOCAL DISTANCE

Khi chụp bạn cứ giữ ống kính nguyên như vậy trong suốt buổi chụp, vì bạn không cần lấy nét lại cho mỗi ảnh chụp, trừ khi bạn thay đổi tiêu cự ống kính hay khẩu độ f chụp (hay lỡ tay xoay ống kính làm sai nét). Đây là một ích lợi đi kèm, tiết kiệm thời gian rất nhiều, giúp bạn tranh thủ có thêm thời gian cho việc nắm lấy khoảnh khắc, và hình nào chụp xong cũng nét từ gần đến vô cực.
Một số hình ảnh minh hoạ:

Rõ nét từ 1.59 m đến vô cực. HFD = 3.2 m F11 - 21mm Nikon D800E

Rõ nét từ 1.28 m đến vô cực. HFD = 2.6 m @f8 - 16mm Sony A850