Lễ hội Cốm của người Tày

Thông tin chi tiết

Hàng năm cứ vào Rằm Tháng Chín Âm lịch, khi ruộng lúa nếp đã hoe đầu, người Tày thường mở hội Cốm. Nếu Hà Nội với Tết Cốm làng Vòng vào những ngày đầu Thu thì Tết Cốm người Tày muộn hơn, người ta gọi đó là lễ hội đón trăng, hội "Hai". Cho nên hội Cốm chính là Tết Cốm mừng trăng, mừng mùa cơm mới Tháng Mười để dẫn tới cái Tết Âm lịch hàng năm.

Đó là những ngày được nhàn hạ vui chơi của trai gái bản sau trọn một năm nắng mưa trên đồng. Chuẩn bị cho hội Cốm, người ta cho dựng một sạp mới ở đầu hồi nhà, giữ cho sạch sẽ vì đó là nơi sẽ mời nàng Trăng xuống chơi. Ngày ấy trai gái hẹn nhau từ rất sớm, tốp con trai thì đi đào đắp lò, đốt lò nướng Cốm, nhóm con gái thì đi chọn ruộng lúa nếp đã vào chắc hạt nhưng vẫn còn mấm sữa, chọn lấy từng bông, rồi bó thành cum.
Lò nướng nhiều hay ít là tùy thuộc vào số người tham gia hội. Thường là năm bảy lò chạy dọc theo bên suối. Các cô gái đem cum lúa về sắp hàng bên suối, dỡ ra rồi nhặt rửa từng bông một. Bông lúa được khỏa trong nước mát sạch bong đem đến xếp bên lò. Lúc này các lò đã đượm than hồng, vỉ liếp đan bằng tre tươi được đặt lên miệng lò, các cô gái xúm quanh đặt mỗi lần năm bông lên vỉ rồi luôn tay lật đi lật lại sao cho hạt nếp chín đều.

Khi các cum lúa đã nướng hết cho ngay vào loỏng. Loỏng là một máng gỗ dài giống như chiếc thuyền độc mộc nhỏ được đục từ thân gỗ. Trai gái sắp hàng hai bên loỏng cùng nhau giã cốm. Hạt nếp được choỏng rời ra, tróc dần vỏ trấu, màu cốm xanh lộ dần thì cũng là lúc cháy loỏng, tức là dùng chày gỗ gõ vào thành loỏng, dồn cốm đã giã xong, bốc ra nia để thay mẻ khác.
Các chàng trai cô gái từng đôi một vừa dồn cốm vừa cùng nhau đánh nhịp chày với nhau bằng cả hai đầu chày, tạo thành những hình thoi, gọi là động tác nhặt trám, con gái thì rê chày làm động tác dệt cửi. Đó là cuộc vui chơi đầy phấn khích kéo dài suốt buổi chiều hôm của ngày hội Cốm, trong cái se lạnh chớm đông của núi rừng.

Cốm giã xong được sàng sảy cho sạch trấu và tra vào những đôi sọt có lót lá giáy để hơi mát của lá giữ cho cốm được mềm. Khi cốm đem về sạp, một phần sẽ được gói lại vẫn bằng lá giáy, chuẩn bị cho mâm lễ mời nàng Trăng.
Gái trai theo ánh trăng dẫn đường đem cốm về trên sàn dưới sạp. Cốm tiếp tục được ép thành nén, cũng có cốm để rời. Cốm gói được đặt lên bệ thờ, phần còn lại thì già trẻ trai gái ra sàn cùng hát về Nàng Hai (Nàng Trăng), ngắm trăng và cùng ăn cốm.

Ăn thì ít, trò chuyện ngắm trăng thì nhiều. Trai gái trong bản bắt quen nhau từ khi giã cốm, lúc này kết thành đôi lượn cọi hát khặp. Từng đôi mắt ướt ánh trăng rằm đăm đắm nhìn lên bầu trời xa xôi muôn triệu vì sao, gửi gắm tình yêu vào Nàng Hai và muôn vì tinh tú.

Một mùa cốm qua, nhờ Nàng Trăng họ sẽ thành đôi lứa. Và đến mùa cốm năm sau, trai chưa vợ gái chưa chồng lại đi hội Cốm, ăn Tết Cốm, lại gõ loỏng, lại hát mời Nàng Trăng xuống làm bạn tình, để lại được có duyên may.

Mỗi năm là một hội Cốm đi qua. Mùa hội năm sau lại thêm những gương mặt mới cùng nhau học đánh chày điệu nhặt trám, lại được rê chày điệu dệt cửi, lại say sưa lượn cọi, hát khặp.

Hội Cốm thoát ra ngoài ý nghĩa ẩm thực đời thường, nó trở thành ngọn lửa thắp sáng tình yêu muôn đời cho những đứa con của núi rừng. Hội Cốm của người Tày như muốn nói với ta, hãy biết sống, biết yêu và giữ lấy ngọn lửa nguồn.